Anayasa Mahkemesi Genel Sekreterliği ve Avrupa Konseyi tarafından ortaklaşa yürütülen Anayasa Mahkemesinin Temel Haklar Alanındaki Kararlarının Etkili Şekilde Uygulanmasının Desteklenmesi Projesi kapsamında “Anayasa Mahkemesinin Temel Hakların Korunmasındaki Rolü” konulu panel 31 Ekim 2022 tarihinde Rize’de düzenlendi.

Açış konuşmalarını Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Rektörü Yusuf Yılmaz, Rize Valisi Kemal Çeber  ve Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan yaptı.

Başkan Zühtü Arslan, konuşmasında anayasaların bir yandan yönetenlerin kullandığı gücü ve sınırları belirleyen, diğer yandan da yönetilenlerin temel hak ve özgürlüklerini güvenceye alan üstün ve bağlayıcı kurallar bütünü olduğunu ifade etti. Anayasanın üstünlüğünün diğer tüm kuralların ve işlemlerin ona uygun olmasını gerektirdiğini belirten Başkan Arslan, hemen bütün anayasaların şu veya bu şekilde anayasanın üstünlüğü ilkesine yer verdiğini, bu bağlamda yasama ve yürütme tasarruflarının anayasaya aykırı olamayacağını belirttiğini vurguladı.

 “Anayasanın üstünlüğü nasıl sağlanacaktır?” sorusuna aranan cevabın anayasa yargısını ortaya çıkardığını belirten Başkan Zühtü Arslan sözlerine şöyle devam etti:

“İlk olarak 1803 yılında verilen Marbury/Madison kararında Amerikan Yüksek Mahkemesi, anayasanın üstünlüğü ilkesinden hareketle kanunların anayasaya uygunluk denetimini yapma yetkisine sahip olduğunu belirtmiştir. Aradan bir asır geçtikten sonra anayasa yargısı Avrupa’ya taşınmıştır. Avusturyalı ünlü hukukçu Hans Kelsen, Amerikan tecrübesini de dikkate alarak kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek merkezî ve müstakil bir anayasa mahkemesinin kurulması gerektiği fikrini ortaya atmıştır. Böylece Avusturya Anayasa Mahkemesi başta olmak üzere Avrupa’da iki dünya savaşından sonra anayasa mahkemeleri kurulmaya başlamıştır.

Aslında neredeyse Kelsen’le aynı dönemde bu topraklarda da anayasa yargısı fikri dile getirilmiştir. Ziya Gökalp daha Cumhuriyet kurulmadan kaleme aldığı “Yüce Mahkeme” adlı makalesinde bir memlekette en büyük hürmet ve itaatin kanunların en mukaddesi olan anayasaya gösterilmesi gerektiğini, bu hürmetin de ancak bütün kanunların anayasaya uygun olmasıyla tezahür edeceğini belirtmişti. Gökalp’e göre anayasanın üstünlüğü mutlaka kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyecek bir “Yüce Mahkeme”nin kurulmasını gerektirmekteydi.”

 “Türk Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruya ilişkin birçok kararında anayasa yargısına hâkim olması gereken yaklaşımın hak eksenli paradigma olduğunu belirtmiştir.” diyen Başkan Arslan, hak eksenli yaklaşımın özgürlüğün esas, sınırlamanın istisna olduğu kabulünden hareket ettiğini ve bu yaklaşımın anayasanın temel haklara öncelik verilerek özgürlükler lehine yorumlanmasını gerektirdiğini ifade etti.

Başkan Zühtü Arslan, Anayasa Mahkemesinin 2012 yılından itibaren hak eksenli yaklaşımla laikliğin özgürlükçü bir yorumunu yapmaya başladığını, başörtülü olduğu için mahkeme salonundan çıkarılan avukatın, aynı nedenle üniversiteden atılan öğrencinin ve başörtüsü taktığı için işine son verilen devlet memurunun anayasal haklarının ihlal edildiğine karar verdiğini belirtti. Başkan Arslan Anayasa Mahkemesinin söz konusu kararlarda başörtüsünün din ve vicdan özgürlüğünün bir gereği olduğunu, başörtüsüne yönelik yasağın hiçbir kanuni temeli olmadığını ve bu yasağın inanç temelinde ayrımcılık teşkil ettiğini vurguladığını dile getirdi.

Anayasa Mahkemesinin sadece din ve vicdan özgürlüğü alanında değil yaşama hakkından ifade özgürlüğüne, adil yargılanma hakkından örgütlenme özgürlüğüne kadar tüm anayasal hak ve özgürlüklere ilişkin çok önemli kararlar verdiğini ve vermeye devam ettiğini belirten Başkan Arslan, “Anayasa Mahkemesi anayasal adaleti sağlamak için Mevlana’nın asırlar öncesinde ifade ettiği gibi ‘her şeyi yerli yerine koymaya’ çalışmaktadır.” dedi.

Oturum başkanlığını Anayasa Mahkemesi Başkanvekili Hasan Tahsin Gökcan’ın yaptığı panelde Anayasa Mahkemesi Üyeleri Yıldız Seferinoğlu ve Yusuf Şevki Hakyemez norm denetiminde ve bireysel başvuruda Anayasa Mahkemesinin temel hak ve özgürlükleri koruma görevi konularında sunumlar yaptı.

Başkan Arslan’ın konuşma metnine ulaşmak için tıklayınız.

Başkan Arslan'ın "Anayasa Mahkemesinin Temel Hakların Korunmasındaki Rolü" konulu panelde yaptığı konuşmayı izlemek için tıklayınız.